Նախարարություն - Էներգախնայողություն
Էներգախնայողությունը իրավական, կազմակերպչական, գիտական, արտադրական, տեխնիկական եւ տնտեսական նպատակային գործունեություն է` ուղղված էներգետիկ ռեսուրսների տեսակարար ծախսի նվազեցմանը:
Անցյալ դարի վերջին տասնամյակներում համաշխարհային առաջավորէներգախնայողությանփորձըցույցտվեց, որգործողտեխնոլոգիաներիէներգախնայողականներուժըկազմումէէներգածախսի 30-ից 40%-ը, իսկվառելիքիտնտեսումը 2-ից 3 անգամէժանէ, քանհամարժեքքանակությամբվառելիքիարդյունահանումն ումատակարարումըսպառողներին:
Էներգախնայողությունը՝որպեսնորաղբյուր, ավելիշահավետ էմյուսէներգաաղբյուրներից: Այսպես, ըստՄիջազգայինէներգետիկականգործակալությանտվյալների` էներգախնայողականմիջոցառումներիիրագործմանմեջծախսվածյուրաքանչյուրդոլարնավելիշատ«մաքուր»էներգիաէտալիս, քանայնդոլարը, որըծախսվումէէներգիայիայլաղբյուրներիստեղծմանհամար: Հարկէընդծել, որխնայվածէներգիայիզգալիմասըձեռքէբերվումսպառմանոլորտում, եւայդէներգիանէկոլոգիապեսմաքուրէ, քանիորնրաստացմանպրոցեսըարտանետումներչունիեւ, ընդհակառակը, նվազեցնումէարտանետումները:
Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունն առաջնային է համարում էներգախնայողությունը որպես երկրի էներգետիկ անվտանգության, տնտեսական մրցունակության մեծացման եւ շրջակա մջավայրի վրա բացասական ազդեցության նվազեցման միջոց: ՀՀ կառավարության կողմից վարվողքաղաքականություննէ` խթանել էներգախնայողությունը տնտեսությանբոլորճյուղերում, ինչնէլսահմանված է«Էներգախնայողության եւ վերականգնվող էներգետիկայի մասին» ՀՀ օրենքում (2004թ.), «Էներգախնայողության եւ վերականգնվող էներգետիկայի ազգային ծրագրում» (2007թ.), «Հայաստանի Հանրապետության էներգախնայողության եւ վերականգնվող էներգետիկայի ազգային ծրագրի կատարմանն ուղղված Հայաստանի Հանրապետության կառավարության գործողությունների ծրագրում» (2010թ.) «ՀայաստանիՀանրապետությանէներգետիկանվտանգությանապահովմանհայեցակարգըհաստատելումասին» ՀՀՆախագահիկարգադրությունում» (2013թ.), «ՀՀ էներգետիկ անվտանգություն գործողությունների 2014-2020թթ. ծրագրում»(2014թ.) եւ «ՀՀէներգետիկհամակարգիերկարաժամկետ (մինչեւ 2036թ.) զարգացմանուղիները» ռազմավարականփաստաթղթում(2015թ.):
Հիմնվելով «Էներգախնայողության եւ վերականգնվող էներգետիկայի ազգային ծրագրի» վրա, Համաշխարհային բանկը 2008թ.իրականացրել է ուսումնասիրություն, որովբացահայտել է տնտեսապես եւ ֆինանսապես կենսունակ էներգախնայողության ներուժ ունեցող ոլորտները, իրացման խոչընդոտները եւ առաջարկել միջոցառումներ`դրանք հաղթահարելուհամար:
Հայաստանը մեծապես կարող է խնայել ներդնելով էներգախնայողության մեջ: Համաշխարհային բանկի 2008թ. ուսումնասիրությունը բացահայտեց, որ, ներդնելով էներգախնայողության մեջ, Հայաստանը կարող է խնայել տարեկան 132 մլրդ. դրամ: Դա հավասար է էներգիայի խնայողության մոտ 1,21 մլն.տնհ տարեկան կամ 1 ՏՎտժ էլեկտրաէներգիա, կամ 600 մլն. մ3 բնական գազ: Բացի արտադրված էլեկտրաէներգիայի եւ ծախսերի խնայողությունը, էներգախնայողությունը մի անհրաժեշտ պայման է Հայաստանի էներգամատակարարման տարբերակման եւ հետեւաբար տնտեսական մրցունակության բարելավման համար: Եվ սա կարող է իրականացվել ավելի քիչ ծախսերով, քան նոր արտադրական հզորությունների ստեղծման կամ էներգիայի ներմուծման համար ներդրումներ կատարելը: Էներգախնայողության ներդրումները հիմնականում տնտեսապես եւ ֆինանսապես կենսունակ են, հատկապես հանրային ոլորտի ներդրումները տալիս են ընդհանուր ներդրման առավելագույն վերադարձ:
Զարգացման քաղաքականության գործողությունների ներքո ՀՀ կառավարությունը պարտավորվել է ընդունել ժամանակացույցային Էներգախնայողության գործողությունների ծրագիր (ԷԳԾ):
2010թ. նոյեմբերի 7-իNo 43 արձանագրային որոշմամբ ՀՀ կառավարությունը հավանություն է տվել «Հայաստանի Հանրապետության էներգախնայողության եւ վերականգնվող էներգետիկայի ազգային ծրագրի կատարմանն ուղղված Հայաստանի Հանրապետության կառավարության գործողությունների ծրագրին» (ԷԳԾ-1):
2017թ. փետրվարի 2-ի No 4-7արձանագրային որոշմամբ ՀՀ կառավարությունը հավանություն է տվել «2017-2018 թվականների Հայաստանի Հանրապետության էներգախնայողության գործողությունների ծրագրի երկրորդ փուլին»(ԷԳԾ-2): Սույն որոշման ընդունմամբ սահմանվել են նոր միջոցառումներ, որոնքկօժանդակենՀՀէներգախնայողությանքաղաքականությանհետագաձեւավորմանըեւդրաիրականացմանն ուղղվածկոնկրետքայլերիորոշակիացմանը:
2016թ. ընդունվել է «Էներգախնայողության եւ վերականգնվող էներգետիկայի մասին», օրենքում լրացումները եւ փոփոխությունները կատարելու մասին օրենքը, որի ընդունմամբ սահմանվել են մի շարք պարտադիր պահանջներ էներգախնայողության ոլորտում, մասնավորապես՝ տնտեսության ճյուղերի դասակարգում ըստ էներգատարության՝ բարձր, միջին եւ ցածր, նոր կառուցվող բնակելի բազմաբնակարան շենքերում ինչպես նաեւ պետական միջոցների հաշվին կառուցվող (վերակառուցվող, նորոգվող) օբյեկտներում էներգախնայողության եւ էներգաարդյունավետության պարտադիր տեխնիկական պահանջների սահմանում ՀՀ կառավարության կողմից, ՀՀ էներգետիկ հաշվեկշռի վարում, մշակում եւ հրապարակում պետական վիճակագրություն իրականացնող եւ էներգախնայուղության եւ վերականգնվող էներգետիկայի ոլորտի պետական կառավարում իրականացնող լիազոր մարմիների կողմից եւ այլն:
2015թ. դեկտեմբերի 17-ին ՀՀ կառավարության No 1492-Ն որոշմամբ սահմանվել են էներգասպառող սարքերի եւ սարքվածքների պիտակավորման կարգը եւ պիտակի ձեւը: Սույն որոշման ընդունմամբ սահմանվել ենէներգասպառողսարքերիեւսարքվածքներիպիտակավորմանկարգըեւպիտակիձեւը, ինչըզերծկպահիսպառողներինթյուրիմացությանմեջգցողգործոններից՝ ընձեռնելով գազի եւ էլեկտրաէներգիայի տնտեսման հնարավորություն:
2015թ. մայիսի 8-ին ՀՀ էներգետիկայի եւ բնական պաշարների նախարարության եւ ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայության միջեւ կնքվել է «Հայաստանի Հանրապետության ազգային վիճակագրական ծառայության կողմից Հայաստանի Հանրապետության էներգետիկայի եւ բնական պաշարների նախարարությանը ՀՀ էներգետիկ հաշվեկշռի կազմման համար տրամադրվող տեղեկատվության վերաբերյալ» համաձայնագիր:
2017թ. փետրվարի 1-ին ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայության կողմից պաշտոնապես հրապարակվել է Հայաստանի 2015թ. էներգետիկ հաշվեկշիռը:
2018թ. հունվարի 31-ին ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայության կողմից պաշտոնապես հրապարակվել է Հայաստանի 2016թ. էներգետիկ հաշվեկշիռը:
2015թ. սեպտեմբերի 10-ի No 1026-Ն որոշմամբ ՀՀ կառավարությունը փոփոխություններ եւ լրացումներ է կատարել էներգետիկփորձաքննությանիրականացմանկարգում, որով հստակեցվել են գործող կարգում փորձաքննություն իրականացնող կազմակերպությունների իրավական կարգավիճակը, դրանց հավատարմագրման եւ դրանց կողմից համապատասխան սերտիֆիկատներ տալու գործառույթները:
2018թ. ապրիլի 12-ի No 426-Ն որոշմամբ ՀՀ կառավարությունը սահմանել է Նոր կառուցվող բնակելի բազմաբնակարան շենքերում, ինչպես նաեւ պետական միջոցների հաշվին կառուցվող (վերակառուցվող, նորոգվող) օբյեկտներում էներգախնայողության եւ էներգաարդյունավետության տեխնիկական կանոնակարգը: Տեխնիկական կանոնակարգն ուժի մեջ կմտնի 2019թ. հոկտեմբերի 24-ից:
Ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ շենքերում լրացուցիչ կապիտալ ներդրումները կարող են կազմել առավելագույնը 15%, իսկ էներգախնայողության արդյունքը` մինչեւ 50%: Հայաստանի շուրջ 19000 շենքերի գերակշռող մասը կառուցվել են խորհրդային ժամանակներում` 35-ից 60 տարի առաջ` առանց որեւէ էներգախնայողության դիտարկման: Այդ շենքերից շատերը քայքայված վիճակում են եւ չեն ապահովում նվազագույն հիգիենիկ եւ հարմարավետ կյանքի պայմաններ: Էներգիայի օգտագործումը, ըստ մեկ մետր քառակուսու, մոտ 3-ից 5 անգամ բարձր է, քան զարգացած երկրներում եւ տատանվում է տարեկան 320-ից 690 կՎտժ/մ2: Համաձայն նախնական ուսումնասիրությունների` բնակելի եւ հանրային շենքերի արդյունավետ ջերմամեկուսացման միջոցով ջեռուցման համար նախատեսված էներգասպառումը հնարավոր է կրճատել առնվազն 40%-ով: Նորակառույցները, որոնք կազմում են բոլոր շենքերի շուրջ 10-ից 12% հիմնականում մասնավոր են եւ հաճախ կառուցվում են սահմանափակ ֆինանսական միջոցներով, ինչը բերում է ոչ համարժեք շինանյութերի օգտագործման: Շենքերում խնայված էներգիայի մեկ միավորի միջին արժեքը կազմում է 1-ից 4 ԱՄՆ ցենտ 1 կՎտժ-ի համար, մինչդեռ Հայաստանի էներգետիկ համակարգի արտադրած էներգիայի միջին արժեքը 5 ԱՄՆ ցենտ է, իսկ նոր նախատեսված արտադրական հզորությունների արտադրանքի արժեքը՝ 8 ԱՄՆ ցենտից ավելին:Շենքերի ջեռուցումը, հովացումը եւ տարբեր սարքավորումների օգտագործումը ամենամեծ սպառիչներն են շենքերում: Նշված սարքավորումների էներգախնայողության բարելավմանը զուգահեռ սպառողի արդյունավետ վարքագիծը այս ոլորտում կիրացնի ավելի մեծ խնայողության ներուժ (մինչեւ 60%):
Էներգախնայողությունը իրավական, կազմակերպչական, գիտական, արտադրական, տեխնիկական եւ տնտեսական նպատակային գործունեություն է` ուղղված էներգետիկ ռեսուրսների տեսակարար ծախսի նվազեցմանը:
Անցյալ դարի վերջին տասնամյակներում համաշխարհային առաջավորէներգախնայողությանփորձըցույցտվեց, որգործողտեխնոլոգիաներիէներգախնայողականներուժըկազմումէէներգածախսի 30-ից 40%-ը, իսկվառելիքիտնտեսումը 2-ից 3 անգամէժանէ, քանհամարժեքքանակությամբվառելիքիարդյունահանումն ումատակարարումըսպառողներին:
Էներգախնայողությունը՝որպեսնորաղբյուր, ավելիշահավետ էմյուսէներգաաղբյուրներից: Այսպես, ըստՄիջազգայինէներգետիկականգործակալությանտվյալների` էներգախնայողականմիջոցառումներիիրագործմանմեջծախսվածյուրաքանչյուրդոլարնավելիշատ«մաքուր»էներգիաէտալիս, քանայնդոլարը, որըծախսվումէէներգիայիայլաղբյուրներիստեղծմանհամար: Հարկէընդծել, որխնայվածէներգիայիզգալիմասըձեռքէբերվումսպառմանոլորտում, եւայդէներգիանէկոլոգիապեսմաքուրէ, քանիորնրաստացմանպրոցեսըարտանետումներչունիեւ, ընդհակառակը, նվազեցնումէարտանետումները:
Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունն առաջնային է համարում էներգախնայողությունը որպես երկրի էներգետիկ անվտանգության, տնտեսական մրցունակության մեծացման եւ շրջակա մջավայրի վրա բացասական ազդեցության նվազեցման միջոց: ՀՀ կառավարության կողմից վարվողքաղաքականություննէ` խթանել էներգախնայողությունը տնտեսությանբոլորճյուղերում, ինչնէլսահմանված է«Էներգախնայողության եւ վերականգնվող էներգետիկայի մասին» ՀՀ օրենքում (2004թ.), «Էներգախնայողության եւ վերականգնվող էներգետիկայի ազգային ծրագրում» (2007թ.), «Հայաստանի Հանրապետության էներգախնայողության եւ վերականգնվող էներգետիկայի ազգային ծրագրի կատարմանն ուղղված Հայաստանի Հանրապետության կառավարության գործողությունների ծրագրում» (2010թ.) «ՀայաստանիՀանրապետությանէներգետիկանվտանգությանապահովմանհայեցակարգըհաստատելումասին» ՀՀՆախագահիկարգադրությունում» (2013թ.), «ՀՀ էներգետիկ անվտանգություն գործողությունների 2014-2020թթ. ծրագրում»(2014թ.) եւ «ՀՀէներգետիկհամակարգիերկարաժամկետ (մինչեւ 2036թ.) զարգացմանուղիները» ռազմավարականփաստաթղթում(2015թ.):
Հիմնվելով «Էներգախնայողության եւ վերականգնվող էներգետիկայի ազգային ծրագրի» վրա, Համաշխարհային բանկը 2008թ.իրականացրել է ուսումնասիրություն, որովբացահայտել է տնտեսապես եւ ֆինանսապես կենսունակ էներգախնայողության ներուժ ունեցող ոլորտները, իրացման խոչընդոտները եւ առաջարկել միջոցառումներ`դրանք հաղթահարելուհամար:
Հայաստանը մեծապես կարող է խնայել ներդնելով էներգախնայողության մեջ: Համաշխարհային բանկի 2008թ. ուսումնասիրությունը բացահայտեց, որ, ներդնելով էներգախնայողության մեջ, Հայաստանը կարող է խնայել տարեկան 132 մլրդ. դրամ: Դա հավասար է էներգիայի խնայողության մոտ 1,21 մլն.տնհ տարեկան կամ 1 ՏՎտժ էլեկտրաէներգիա, կամ 600 մլն. մ3 բնական գազ: Բացի արտադրված էլեկտրաէներգիայի եւ ծախսերի խնայողությունը, էներգախնայողությունը մի անհրաժեշտ պայման է Հայաստանի էներգամատակարարման տարբերակման եւ հետեւաբար տնտեսական մրցունակության բարելավման համար: Եվ սա կարող է իրականացվել ավելի քիչ ծախսերով, քան նոր արտադրական հզորությունների ստեղծման կամ էներգիայի ներմուծման համար ներդրումներ կատարելը: Էներգախնայողության ներդրումները հիմնականում տնտեսապես եւ ֆինանսապես կենսունակ են, հատկապես հանրային ոլորտի ներդրումները տալիս են ընդհանուր ներդրման առավելագույն վերադարձ:
Զարգացման քաղաքականության գործողությունների ներքո ՀՀ կառավարությունը պարտավորվել է ընդունել ժամանակացույցային Էներգախնայողության գործողությունների ծրագիր (ԷԳԾ):
2010թ. նոյեմբերի 7-իNo 43 արձանագրային որոշմամբ ՀՀ կառավարությունը հավանություն է տվել «Հայաստանի Հանրապետության էներգախնայողության եւ վերականգնվող էներգետիկայի ազգային ծրագրի կատարմանն ուղղված Հայաստանի Հանրապետության կառավարության գործողությունների ծրագրին» (ԷԳԾ-1):
2017թ. փետրվարի 2-ի No 4-7արձանագրային որոշմամբ ՀՀ կառավարությունը հավանություն է տվել «2017-2018 թվականների Հայաստանի Հանրապետության էներգախնայողության գործողությունների ծրագրի երկրորդ փուլին»(ԷԳԾ-2): Սույն որոշման ընդունմամբ սահմանվել են նոր միջոցառումներ, որոնքկօժանդակենՀՀէներգախնայողությանքաղաքականությանհետագաձեւավորմանըեւդրաիրականացմանն ուղղվածկոնկրետքայլերիորոշակիացմանը:
2016թ. ընդունվել է «Էներգախնայողության եւ վերականգնվող էներգետիկայի մասին», օրենքում լրացումները եւ փոփոխությունները կատարելու մասին օրենքը, որի ընդունմամբ սահմանվել են մի շարք պարտադիր պահանջներ էներգախնայողության ոլորտում, մասնավորապես՝ տնտեսության ճյուղերի դասակարգում ըստ էներգատարության՝ բարձր, միջին եւ ցածր, նոր կառուցվող բնակելի բազմաբնակարան շենքերում ինչպես նաեւ պետական միջոցների հաշվին կառուցվող (վերակառուցվող, նորոգվող) օբյեկտներում էներգախնայողության եւ էներգաարդյունավետության պարտադիր տեխնիկական պահանջների սահմանում ՀՀ կառավարության կողմից, ՀՀ էներգետիկ հաշվեկշռի վարում, մշակում եւ հրապարակում պետական վիճակագրություն իրականացնող եւ էներգախնայուղության եւ վերականգնվող էներգետիկայի ոլորտի պետական կառավարում իրականացնող լիազոր մարմիների կողմից եւ այլն:
2015թ. դեկտեմբերի 17-ին ՀՀ կառավարության No 1492-Ն որոշմամբ սահմանվել են «էներգասպառող սարքերի եւ սարքվածքների պիտակավորման կարգը եւ պիտակի ձեւը»: Սույն որոշման ընդունմամբ սահմանվել ենէներգասպառողսարքերիեւսարքվածքներիպիտակավորմանկարգըեւպիտակիձեւը, ինչըզերծկպահիսպառողներինթյուրիմացությանմեջգցողգործոններից՝ ընձեռելով գազի եւ էլեկտրաէներգիայի տնտեսման հնարավորություն:
2015թ. մայիսի 8-ին ՀՀ էներգետիկայի եւ բնական պաշարների նախարարության եւ ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայության միջեւ կնքվել է «Հայաստանի Հանրապետության ազգային վիճակագրական ծառայության կողմից Հայաստանի Հանրապետության էներգետիկայի եւ բնական պաշարների նախարարությանը ՀՀ էներգետիկ հաշվեկշռի կազմման համար տրամադրվող տեղեկատվության վերաբերյալ» համաձայնագիր:
2017թ. փետրվարի 1-ին ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայության կողմից պաշտոնապես հրապարակվել է Հայաստանի 2015թ. էներգետիկ հաշվեկշիռը:
2016թ. ՀՀ էներգետիկ ենթակառուցվածքների եւ բնական պաշարների նախարարության կողմից մշակվել եւ ՀՀ կառավարության քննարկմանն է ներկայացվել «Նորկառուցվողբնակելիբազմաբնակարանշենքերում, ինչպեսնաեւ պետական միջոցների հաշվին կառուցվող (վերակառուցվող, նորոգվող) օբյեկտներում էներգախնայողության եւ էներգաարդյունավետության տեխնիկականկանոնակարգը հաստատելու մասին» ՀՀ կառավարության որոշման նախագիծը:
Ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ շենքերում լրացուցիչ կապիտալ ներդրումները կարող են կազմել առավելագույնը 15%, իսկ էներգախնայողության արդյունքը` մինչեւ 50%: Հայաստանի շուրջ 19000 շենքերի գերակշռող մասը կառուցվել են խորհրդային ժամանակներում` 35-ից60 տարի առաջ` առանց որեւէ էներգախնայողության դիտարկման: Այդ շենքերից շատերը քայքայված վիճակում են եւ չեն ապահովում նվազագույն հիգիենիկ եւ հարմարավետ կյանքի պայմաններ: Էներգիայի օգտագործումը, ըստ մեկ մետր քառակուսու, մոտ 3-ից5 անգամ բարձր է, քան զարգացած երկրներում եւ տատանվում է տարեկան 320-ից690 կՎտժ/մ2: Համաձայն նախնական ուսումնասիրությունների` բնակելի եւ հանրային շենքերի արդյունավետ ջերմամեկուսացման միջոցով ջեռուցման համար նախատեսվածէներգասպառումը հնարավոր է կրճատել առնվազն 40%-ով: Նորակառույցները, որոնք կազմում են բոլոր շենքերի շուրջ 10-ից12% հիմնականում մասնավոր են եւ հաճախ կառուցվում են սահմանափակ ֆինանսական միջոցներով, ինչը բերում է ոչ համարժեք շինանյութերի օգտագործման: Շենքերում խնայված էներգիայի մեկ միավորի միջին արժեքը կազմում է 1-ից 4 ԱՄՆ ցենտ 1 կՎտժ-ի համար, մինչդեռ Հայաստանի էներգետիկ համակարգի արտադրած էներգիայի միջին արժեքը 5 ԱՄՆ ցենտ է, իսկ նոր նախատեսված արտադրական հզորությունների արտադրանքի արժեքը՝ 8 ԱՄՆ ցենտից ավելին:Շենքերի ջեռուցումը, հովացումը եւ տարբեր սարքավորումների օգտագործումը ամենամեծ սպառիչներն են շենքերում: Նշված սարքավորումների էներգախնայողության բարելավմանը զուգահեռ սպառողի արդյունավետ վարքագիծը այս ոլորտում կիրացնի ավելի մեծ խնայողության ներուժ (մինչեւ 60%):