The Demopædia Encyclopedia on Population is under heavy modernization and maintenance. Outputs could look bizarre, sorry for the temporary inconvenience

301

สถิติประชากรโดยทั่วไปนําเสนอในความหมายของ การกระจายตัวเชิงภูมิศาสตร์ของประชากร¹ หรือ การกระจายตัวเชิงพื้นที่ของประชากร¹ และนําเสนอโดยโครงสร้าง (144-4) ประชากรแต่ละกลุ่มที่อาศัยอยู่ใน พื้นที่² หรือ เขตแดน²หนึ่ง และการศึกษา การกระจายตัวเชิงภูมิศาสตร์³ หรือ การกระจายตัวเชิงพื้นที่³จะเกี่ยวกับทิศทางที่ประชากรกระจายตัวไปทั่วเขตแดนนั้น

302

เขตแดน (301-2) ซึ่งประชากรอาศัยอยู่โดยทั่วไปจะแบ่งออกเป็น พื้นที่ย่อย¹ สําหรับวัตถุประสงค์ในการบริหาร เขตแดนอาจแบ่งเป็น พื้นที่ทางการปกครอง² หน่วยการปกครอง²หรือ เขตพื้นที่ทางการปกครอง² บางครั้งรู้จักกันในฐานะ พื้นที่ทางกฎหมาย² หรือ พื้นที่ทางการเมือง² ในอีกด้านหนึ่ง นักภูมิศาสตร์อาจแบ่งพื้นที่ออกเป็น ภาค³ หรือ เขต⁴ ซึ่งอาจจะหรืออาจไม่สอดคล้องตรงกันกับหน่วยการปกครองก็ได้ ศัพท์คําว่า "ภาค" หรือ "เขต" อาจใช้ในความหมายต่างๆ กัน และพื้นที่ก็อาจหมายถึงขนาดที่แตกต่างกันมากๆ ฉะนั้นจะมีคนพูดถึงภาคขั้วโลก เขตภูมิอากาศ หรือภาคมหานคร ศัพท์คําว่า ภาคธรรมชาติ⁵ และ ภาคเศรษฐกิจ⁶ ใช้โดยนักภูมิศาสตร์ คําว่า พื้นที่ธรรมชาติ⁷ใช้ในวิชานิเวศวิทยามนุษย์ (104-5) เพื่อนิยามพื้นที่ที่ประชากรที่มีลักษณะเด่นชัดครอบครองอาศัยอยู่

303

หน่วยการปกครองของประเทศต่างๆ แตกต่างกัน และของประเทศเดียวกันก็แตกต่างกันเมื่อเวลาเปลี่ยนไป จนกระทั่งคําเดียวกันอาจครอบคลุมสถานการณ์ที่ต่างกัน เขตการปกครองเล็กๆ รวมถึง เมือง¹ และ ตําบล¹ เขตการปกครองใหญ่ๆ ใช้ชื่ออย่างอื่นเช่น มลรัฐ² หรือ จังหวัด² และหน่วยการปกครองขนาดกลางๆ มักเรียกว่า เคาน์ตี้⁵ และ อําเภอ⁶ ตัวอย่างเช่นในประเทศแคนาดา เขตการปกครองหลักที่เรียงลําดับจากเล็กไปหาใหญ่ ได้แก่ เมือง⁸ เคาน์ตี้⁹ และ จังหวัด¹⁰ เช่นเดียวกับตัวอย่างอื่น การแบ่งส่วนการปกครองหลักของประเทศฝรั่งเศสในปัจจุบันแบ่งเป็น ภาค²ซึ่งเท่ากับจังหวัด และ เดพาร์กเตอมองต์³ (département) ซึ่งเท่ากับ แคนตัน⁴ในสวิสเซอร์แลนด้ ในขณะที่ อําเภอ⁷ และ วงเขต¹¹เป็นหน่วยการปกครองรอง ในประเทศสหรัฐอเมริกา ตําบล (parish) มีความเทียบเท่ากับเคาน์ตี้

• 1. หมู่บ้าน ตําบล และเมือง เป็นชื่อเรียกหน่วยการปกครองขนาดเล็ก เทศบาลเป็นศัพท์เรียกหน่วยการปกครองท้องถิ่น มีขนาดตั้งแต่เล็กไปหาใหญ่ คือเทศบาลตําบล เทศบาลเมือง และเทศบาลนคร และประเทศไทยยังมีเขตการปกครองพิเศษนอกเหนือไปจากเทศบาล คือ กรุงเทพมหานคร และเมืองพัทยา

304

ประชากรอาจ ตั้งถิ่นฐาน¹ อยู่ประจํา¹ หรือ เคลื่อนย้ายไปเรื่อยๆ ² ได้แก่การย้ายถ่ินกลับไปมาภายในพื้นที่หนึ่งและไม่มีที่พักอาศัยประจํา พวกที่เคลื่อนย้ายไปเรื่อยๆ ที่อยู่ในกระบวนการตั้งถิ่นฐานเรียกว่า กึ่งเคลื่อนย้าย³ บางครั้งคนพื้นเมืองอาจมีเขตแดนที่จัดไว้ให้เป็นพิเศษเรียกว่า เขตสงวนสําหรับคนพื้นเมือง⁴ หรือ เขตสงวน⁴

305

ปรกติ ประเทศ¹เป็นเขตแดน (301-2) ของ พลเมือง² (cf. 333-3) หรือของ ชาติ² โดยทั่วไปบุคคลที่สังกัดชาติหนึ่งจะมีวัฒนธรรมที่เหมือนกัน รัฐ³เป็นที่รวมทางการเมืองของกลุ่มประชากร คํานี้อาจใช้ในสองความหมายต่างกัน ความหมายแรกที่เข้าใจกันมากที่สุด รัฐคือกลุ่มประชากรที่มีอธิปไตยเต็มที่ในเขตแดนของเขา และมีอธิปไตยเหนือผู้อยู่อาศัยในเขตนั้น อย่างไรก็ตาม สมาพันธ์⁴ของ สมาพันธรัฐ⁴บางแห่งก็แบ่งออกเป็นหน่วยเล็กๆ ซึ่งเรียกว่า รัฐ⁵เช่นกัน และอธิปไตยของรัฐในสมาพันธรัฐก็ไม่เด็ดขาดสมบูรณ์ (ตัวอย่างเช่น สหรัฐอเมริกา และออสเตรเลีย) ศัพท์คําว่า เขตแดน⁶ (301-2) โดยทั่วไปใช้สําหรับพื้นที่ทางภูมิศาสตร์ แต่บางครั้งก็ถูกใช้เพื่อหมายถึงหน่วยทางการเมืองซึ่งเพิ่งเกิดขึ้นเมื่อไม่นานมานี้ บางครั้งมีการแยกความแตกต่างระหว่าง เขตแดนปกครองตนเอง⁷กับ เขตแดนที่ไม่ปกครองตนเอง⁸

306

ภายในเขตแดน (301-2) หนึ่ง มีศัพท์ที่ใช้เพื่ออธิบาย การรวมกลุ่มที่อยู่อาศัย¹ หรือ การรวมตัว¹ของประชากรชนิดต่างๆ บางครั้งรู้จักกันว่าเป็น การรวมตัวของประชากร¹ กลุ่มประชากร¹ หรือกล่าวทั่วๆ ไปว่าเป็น ถิ่นที่อยู่¹ ในพื้นที่ชนบท หน่วยย่อยที่สุดได้แก่ คุ้มบ้าน²ซึ่งโดยทั่วไปประกอบด้วยกลุ่มเล็กๆ ของบ้าน การรวมกลุ่มของที่อยู่อาศัยที่ใหญ่ขึ้นมาอีกได้แก่ หมู่บ้าน³ ซึ่งโดยทั่วไปเป็นชุมชนขนาดเล็กและประชากรที่อยู่ในชุมชนทําการเกษตรเป็นหลัก เมือง⁴ หรือ นคร⁴เป็นกลุ่มที่อยู่อาศัยที่ใหญ่ขึ้นมาอีก ซึ่งโดยทั่วไปมีผู้คนไม่มากนักที่ประกอบอาชีพเกษตรกรรม แต่จุดที่จะเปลี่ยนจากการเรียกหมู่บ้าน หรือเมือง หรือนครนั้น ยังยากที่จะระบุไว้ให้ชัดเจน และจะผันแปรแตกต่างกันไปในแต่ละประเทศ ที่ตั้งของรัฐบาลของเขตแดนหนึ่ง (ในความหมายของ305-1) เรียกว่าเป็น เมืองหลวง⁵ ในเคาน์ตี้ที่เป็นสถานที่ซึ่งสํานักงานบริหารการปกครองท้องถิ่นตั้งอยู่เรียกว่า เคาน์ตี้ทาวน์⁶ หรือ เคาน์ตี้ซีท⁶ เมืองและนครอาจแบ่งย่อยต่อไปอีกเป็น อําเภอ⁷ หรือ ควอเตอร์⁷ และแบ่งเพื่อวัตถุประสงค์ในการเลือกตั้งเป็น วอร์ด⁷

• 1. ศัพท์คําว่ากลุ่มเมืองก็มีการนํามาใช้ในความหมายนี้ อย่างไรก็ตาม ดู 307-1
• 4. เมืองใหญ่มากๆ บางทีเรียกก็เรียกว่ามหานคร

307

พื้นที่เมืองที่ติดต่อเนื่องกันไปเกิดขึ้นโดยการเชื่อมต่อกันของถิ่นที่อยู่หลายๆ แห่ง ในขณะที่แต่ละแห่งยังคงความอิสระในการบริหารงานของตนเองอาจเรียกว่าเป็น กลุ่มเมือง¹ ซึ่งประกอบด้วย นครศูนย์กลาง²และ ชานเมือง³ที่มีหน้าที่พิเศษ ศัพท์คําว่า เมืองรวม⁴ หรือ เขตมหานคร⁴ใช้เพื่อแสดงถึงกลุ่มเมืองต่างกันจํานวนหนึ่งเชื่อมต่อกันทางสภาพภูมิศาสตร์ และคงไว้ซึ่งอํานาจในการบริหารของกลุ่มเมืองแต่ละแห่ง อย่างไรก็ตาม ศัพท์คําว่าเมืองรวมมักใช้ในความหมายเดียวกันกับกลุ่มเมือง การผสมผสานกันของเมืองรวมและนครใหญ่นําไปสู่คําว่า อภิมหานคร⁵ หรือ แนวเขตมหานคร⁵ซึ่งอาจขยายออกไปครอบคลุมพื้นที่กว้างขวางมาก ภาคมหานคร⁶ (metropolitan regions) อาจหมายถึงกลุ่มเมืองที่รวมแนวเขตเดินทางไปกลับ (commuter belt)

• 2. ศัพท์คําอื่นที่ใช้ได้แก่แกนเมือง
• 3. ศัพท์คําอื่นที่มีความหมายเหมือนกันได้แก่ชุมชนบริวาร และเขตชานเมือง
  การขยายเขตชานเมือง กระบวนการของการเพิ่มประชากรอย่างรวดเร็วในเขตชานเมืองที่ติดต่อกับเมืองใหญ่ พื้นที่ที่มีความหนาแน่นประชากรสูงติดต่อกับเมืองบางครั้งเรียกว่าขอบเมืองและเขตที่เป็นรอยต่อระหว่างพื้นที่เมืองและชนบทจะเรียกว่าเขตรอยต่อเมืองชนบท หรือ exurbia
• 4. ประชากรเมืองมักถูกจัดกลุ่มใหม่ในพื้นที่เชิงสถิติ อย่างเช่นพื้นที่สถิติมหานครมาตรฐาน (สหรัฐฯ) เขตอําเภอที่มีคนอยู่หนาแน่น (ญี่ปุ่น) หรือ เขตเมืองขยาย (conurbation) (อังกฤษ)

* * *