Obergeldern

thumb|250px|Gelre in 1477 Opper-Gelre was een van de vier kwartieren en tevens het stamgebied van het hertogdom Gelre. Het gebied wordt meestal het Overkwartier van Gelre of Gelder genoemd, naar het Duitse Oberquartier. Thans is de streek verdeeld over de provincie Limburg en de Duitse regio Niederrhein, met name in de huidige Kreis Kleef.

De Nederlandse provincie Gelderland verwijst in haar naam naar de stad en het vroegere Land van Gelre. Deze provincie is de opvolger van het historische hertogdom Gelre (ook: Gelder, Gelderen), dat rond de stad Gelder is ontstaan. Tot het Hertogdom Gelre behoorden de drie kwartieren van Neder-Gelre:

• (1) het Graafschap Zutphen,
• (2) de Veluwe,
• (3) stad en Rijk van Nijmegen, met het Land van Maas en Waal en de Betuwe,

uit welke drie noordelijke kwartieren de latere Nederlandse provincie Gelderland is ontstaan.

Ter onderscheiding van dit noordelijke of Neder-Gelre, dat wel tot de bezittingen van hertogdom behoorde, maar er geografisch niet mee verbonden was, werd het zuidelijke stamgebied van het hertogdom aangeduid als Opper-Gelre, of het Opperkwartier of Overkwartier van Gelre. In de middeleeuwen was het grote, uit vier kwartieren bestaande Gelre een zelfstandig en belangrijk hertogdom. Het Hertogdom Kleef vormde echter een wig tussen de noordelijke en de zuidelijke gebiedsdelen. De zelfstandigheid eindigde definitief in 1543.

Als gevolg van de tachtigjarige oorlog werd het hertogdom Gelre gesplitst. De drie noordelijke kwartieren namen deel aan de Unie van Utrecht (1579) en gingen later als Gelderland deel uitmaken van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.left|thumb|200px|Opper-Gelre binnen de Zuidelijke Nederlanden 1559-1609

Het overkwartier, het "hoger gelegen" deel dus, kwam als Opper-Gelre of Spaans Gelre in handen van de Spaanse koning als deel van de Zuidelijke Nederlanden. Deze situatie werd bij de vrede van Munster 1648 geconsolideerd. In dat Opperkwartier waren naast Gelder ook Venlo en Roermond belangrijke plaatsen.

Na de Vrede van Utrecht in 1713 werd ook dit gebied verder gesplitst:

• Pruisisch Overkwartier: het grootste deel met de hoofdstad Gelder kwam in handen van Pruisen. Zo kwamen ook van het huidige Nederlandse Noord-Limburg rechts van de Maas de volgende plaatsen onder Pruisisch bestuur: Arcen, Afferden, Bergen, Middelaar, Velden en Well, en links van de Maas de hele streek tussen Kessel en Venray. Deze gebieden werden in 1815 weer Nederlands;
• Staats Overkwartier: Venlo en omgeving kwam bij de Republiek en werd Staats-Opper-Gelre;
• Guliks Overkwartier: Erkelens (Erkelenz) ging naar het hertogdom Gulik;
• Oostenrijks Overkwartier: alleen Roermond en enkele omliggende gemeenten bleven onder het gezag van de Habsburgers (nu de Oostenrijkse tak) en werden Oostenrijks Gelre. Het ging, naast Roermond zelf, om de plaatsen Herten, Maasniel, Meijel, Nederweert, Swalmen en Asselt, Weert en Wessem, alsmede de nu in Duitsland liggende gemeenten Cruchten (ook Brempt en Elmpt) en Wegberg (ook Rickelrath). Weert, Wessem en Nederweert waren vrije heerlijkheden; Herten en Maasniel, met ook nog de dorpen Leeuwen, Merum, Ool en Asenray, maakten deel uit van de heerlijkheid Dalenbroek (Daelenbroeck). Oostenrijks Geldre vormde geen aaneengesloten gebied. Meer zuidelijk aan de Maas lagen nog Obbicht en Papenhoven, maar die gingen in 1785 door het Verdrag van Fontainebleau over naar Staats-Opper-Gelre.

In 1790 was dit kleine 'Belgisch' Gelre één van de stichtende leden van de Verenigde Nederlandse Staten.

Bij het Verdrag van Wenen van 1815 kwam het westelijk deel van Pruisisch Opper-Gelre weer bij het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, alsmede Staats-Opper-Gelre (Venlo) en Oostenrijks Gelder (Roermond). Al deze delen van het vroegere Overkwartier gingen toen op in de grote provincie Limburg. Zie voor de precieze verdeling het artikel over de departementen van de Roer en de Nedermaas.

De oorspronkelijk eenheid van het Overkwartier, dat met de stad Gelder(en) als uitgangspunt en geografisch centrum tot aan 1703 eeuwenlang bij de Nederlanden had behoord, en uiteindelijk een eeuw later ook weer gedeeltelijk Nederlands werd, is daarmee verloren gegaan.

110px|right|Wapen van de provincie Limburg Het Nederlandse Noord- en gedeeltelijk ook Midden-Limburg kunnen evenzeer als de stad Gelder beschouwd worden als de erfgenamen van het oude stamgebied. Zij delen een lange gemeenschappelijke geschiedenis, die door de huidige staatsgrens en de nieuwe provincienaam Limburg bijna volledig onzichtbaar gemaakt is.

Het belang van dit erfgoed in algemene zin wordt ook op heraldische wijze tot uitdrukking gebracht. Het gevierendeelde provinciewapen van de Nederlandse provincie Limburg bevat namelijk naast de ongekroonde zwarte leeuw van Gulik (rechtsboven), ook de gekroonde rode van Valkenburg (linksboven) en de gekroonde gouden van Gelder (rechtsonder), alsmede de hoorns van het Graafschap Horne.

Opper-Gelre hoorde integraal tot het taalgebied van het Nederlands. Het plaatselijke dialect wordt ingedeeld als Zuid-Gelders, al waren er zowel invloeden van de Brabantse schrijftaal enerzijds, als van de Hoogduitse anderzijds. Gelder was een Nederlandstalige stad. De archieven zijn dus ook in het Nederlands van die tijd. Doordat Otto von Bismarck vanaf 1870 verordoneerde dat in het Duitse rijk geen andere taal meer mocht worden gedoceerd of ambtelijk gebruikt, is het Nederlands uitgestorven.

• Gelre
• Hertogdom Gelre
• Geldern
• Geschiedenis van Gelderen
• Staats-Opper-Gelre
• Oostenrijks Gelre
• Pruisisch Opper-Gelre
• Lijst van gouverneurs van Opper-Gelre

• kaart (met de verdeling)

Categorie:Geschiedenis van Gelre Gelre, Opper Categorie:Geschiedenis van Noord-Rijnland-Westfalen Categorie:Nederlandse streektaal en dialect Categorie:Hertogdom Gelre