مادەنيەت پەن ساياحاتتىڭ توعىسۋى ساياحاتشىلاردى شينجياڭنىڭ دامۋ جاڭا كەلبەتىن سەزىنۋگە جەتەكتەدى

كورىنىستى تاماشالادى، مادەنيەتتى سەزىندى، وزگەرىستى كوردى

مادەنيەت پەن ساياحاتتىڭ توعىسۋى ساياحاتشىلاردى شينجياڭنىڭ دامۋ جاڭا كەلبەتىن سەزىنۋگە جەتەكتەدى

انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى گاۋ فاڭ

تيانشان باۋرايىندا ورماندار بوياۋعا مالىنىپ، تارىم وزەنى جاعاسىندا قاۋىن ـ قاربىز، جەمىس ـ جيدەكتىڭ حوش ٴيىسى اڭقىپ، بايىرعى قالا كوشەلەرى شاتتىققا شومدى... وسى رەتكى مەملەكەت مەرەكەسى، جۇڭچيۋ دەمالىسى شينجياڭ ۇيعۇر اۆتونوميالى رايونى قۇرىلعاندىعىنىڭ 70 جىلدىعىنا تۋرا كەلدى، تيانشان الابىندا مادەنيەت پەن ساياحاتتى توعىستىرۋ دانەكەر ەتىلىپ، ايبىندى دا كوركەم جاراتىلىستىق كورىنىستەر، مول مادەنيەت مايەگى ايقىن دامۋ تابىستارىمەن ىشكەرىلەي بايلانىستىرىلىپ، ”شينجياڭ جاقسى جەردىڭ“ جاڭا ٴداۋىر جاۋاپناماسى جازىلۋدا، ساياحاتشىلار ەلىتە سەزىنۋ بارىسىندا كورىنىس تاماشالاپ، مادەنيەتتى تەرەڭ ٴتۇسىنىپ، شينجياڭنىڭ 70 جىلداعى وراسان زور وزگەرىستەرىن شىنايى سەزىندى.

كورىنىستى جەتەكشى ەتتى

كورىنىس پەن جول ٴوزارا توعىسىپ دامۋ داڭعىل جولىن سالدى

70 جىلدا ”سىرت كوزدەن تاسا قالۋدان“ ”تۇتاس وڭىرلىك ساياحاتتىڭ گۇلدەنىپ ـ كوركەيۋىنە“ دەيىن شينجياڭنىڭ جاراتىلىستىق كورىنىستەرىنىڭ باۋرامدىلىعى قاتىناس دارەجەسىن جوعارىلاتۋ جانە قۇرىلعىلاردى كەمەلدەندىرۋ بارىسىندا ۇزدىكسىز جارىققا شىعىپ، ساياحاتشىلاردىڭ الىستان ات ارىتىپ كەلۋىندەگى وزەكتى تارتىلىس كۇشكە اينالدى.

”سول جىلدارداعى توپىراق جولدار اسفالت جولعا اينالدى، كەزىندەگى قۇبا تۇزدە دەمالىس ورنى سالىندى، وزگەرىس وتە زور.“ 10 ـ ايدىڭ 2 ـ كۇنى باي اۋدانى تەرەك اراسان كورىنىس وڭىرىندە ادامدار ٴيىن تىرەسەدى، اقسۋ قالاسىنان كەلگەن حۋاڭ حۇڭ وتباسىنداعىلار اراسان كولشىگىندە ەمىن ـ ەركىن دەم الدى، حۋاڭ حۇڭنىڭ اكەسى حۋاڭ چيڭگاڭ كەزىندە وسى ارادا قىزمەت ىستەپ، تۇرمىس كەشىرگەن، قاريا كوز الدىنداعى اراسان دەنساۋلىقتى كۇتىمدەۋ شاعىن قالاشىعىنا قاراپ ايرىقشا تەبىرەندى.

شاعىن قالاشىقتىڭ وزگەرىسى شينجياڭ ساياحاتىنىڭ جوقتان بار بولۋىنىڭ، السىزدەن كۇشەيۋىنىڭ جاندى ايعاعى. مۇنداي وزگەرىس وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ بايتاق دالاسىندا ٴتىپتى دە ايقىن.

10 ـ ايدىڭ 3 ـ كۇنى لوپنۇر اۋدانى لوپنۇرلىقتار قىستاعى كورىنىس وڭىرىندە حىبەيلىك ساياحاتشى لي حانىم قۇمدى ٴشول مەن سازدىق توعىسقان كوركەم كورىنىستى ٴالسىن ـ ٴالى قول تەلەفونىمەن سۋرەتكە ٴتۇسىردى: ”بۇل ارادا ساياحاتتاۋ نىساندارى وتە كوپ، ساياحاتشىلارعا قىزمەت وتەۋ ورتالىعىنىڭ كورسەتپە تاقتاسىندا ٴبارى انىق جازىلعان، جول جەلىسى ايقىن، ٴاربىر پۋنكت تۇيىنىندە قىزمەتكەرلەر ىستىق ىقىلاسپەن جەتەكشىلىك ەتەدى، قىزمەت وتەۋلەرى كوڭىلىمىزدەن شىقتى“.

بيىل 8 ـ ايدا لوپنۇرلىقتار قىستاعى كورىنىس ٴوڭىرى جاڭالانىپ دارەجەسى جوعارىلاعاننان كەيىن، شىت جاڭا بەت ـ بەينەمەن شار تاراپتان كەلگەن قوناقتاردى قارسى الدى، ساياحاتشىلار وسى ارادا لوپنۇرلىقتاردىڭ حالىقتىق سالت ـ ساناسىن، ۇيلەنۋ تويلارىن، بەيزاتتىق مۇرا ارىستان ٴبيىن تاماشالاپ، لوپنۇر حالىق اندەرىن تىڭداپ، ت. ب حالىقتىق سالت ـ سانانى ەلىتە سەزىنۋ سەزىمى مەن ساياحاتتاۋ جايلىلىق دارەجەسىن بىردەي قامتىعان مادەنيەت ـ ساياحات جاڭا سەزىنۋىن باستان كەشىرە الادى.

مادەنيەتتى رۋح ەتتى

بەيزاتتىق مۇرا جانداندىرىلىپ، ٴداۋىر ٴمانىن جالعاستىردى

وسى دەمالىستا شينجياڭ مادەنيەت ـ ساياحات بازارىنىڭ ”مادەنيەت قويۋلىق دارەجەسى“ ۇزدىكسىز ارتتى. مىڭ جىلدىق بەيزاتتىق مۇرا جاسامپازدىقپەن بەينەلەۋ بارىسىندا تىڭ تىنىس قاۋلاتىپ، ساياحاتشىلاردىڭ ەڭ ەستەن كەتپەس ساپار ەستەمەسىنە اينالدى.

قاشقار بايىرعى قالاسىنىڭ مىس بۇيىمدار دۇكەنىندە ”تىق ـ تىق“ ەتكەن بالعا ٴۇنى تولاستامادى، ابدىرەيىم ٴالي ساياحاتشىلار بۇيىرتقان مىس بۇيىمداردى جاساۋمەن قاربالاس: ”اتامنان جالعاسقان قولونەردى وسى زامانعى ۇلگىمەن ۇشتاستىرىپ جاڭالىقتار اشتىق، ساياحاتشىلار قاتتى ۇناتادى“. قازىر مىس بۇيىمدار دۇكەنى بايىرعى قالاداعى ينتەرنەتتە تانىمال، ٴسوزسىز، باراتىن ورىن، ٴداستۇرلى شىڭداۋ ونەرى ساياحاتشىلارمەن ىقپالداستىق بارىسىندا جالعاستىرىلدى.

تاياۋ ماڭداعى ٴدارى شاي دۇكەنىندە دۇكەن قوجايىنى ابدۇعيني حاليفات قوناقتارعا الپينيا، الاقات جاپىراعى، روزا گۇلى، بەديان، اق جالبىز، بۇرشاق شىرماۋىعى سياقتى ٴدارى شاي شيكىزاتتارىن تانىستىرىپ، ٴداستۇرلى رەتسەپ پەن وسى زامانعى سالاماتتىق ۇستانىمىن ۇشتاستىرىپ، ٴبىر ستاكان ٴدارى شايدى مادەنيەت اۋىس ـ كۇيىس دانەكەرىنە اينالدىردى.

ەلىتە سەزىنۋ ۇلگىسىندەگى كونسەرت تاريحي مادەنيەتتى جانداندىردى. 10 ـ ايدىڭ 2 ـ كۇنى حوتانداعى يوتقان بايىرعى قالاسىندا بۇكىل شينجياڭداعى تۇڭعىش تۇتاس الاپتىق ساپار ۇلگىسىندەگى ونەر كورسەتۋ — «ٴان ـ كۇيىنە بار ۇلتتىڭ يۇيتيان سازى قوسقان ٴۇندى» تاماشالاۋعا كەلگەندەر ەرەكشە كوپ بولدى، ٴداستۇرلى كيىم كيگەن ارتيستەر ٴان ايتىپ، ٴبي بيلەپ، كەرۋەننىڭ قوڭىراۋ ٴۇنى مەن بارابان، مۋزيكا ٴۇنى توعىسىپ، ساياحاتشىلاردى بايىرعى يۇيتيان كورىنىسىنە باستادى. ورتالىق الاڭدا ساياحاتشىلار دوڭگەلەنە شاتتانا بيگە باستى. ساياحاتشى لي ۋي مەن قىزى ريتىمگە ىلەسىپ جەڭىل قاداممەن اينالا بيلەدى. ”بالام ۇلتتىق ٴبي بيلەۋدى ۇيرەنىپ قانا قويماي، ٴتۇسىندىرۋ ارقىلى جاڭ چيان، بان چاۋ سياقتى تاريحي تۇلعالارمەن دە تانىستى، مۇنداي مادەنيەتتەن ونەگە الۋ توتەنشە باعالى“، ـ دەدى ول.

10 ـ ايدىڭ 3 ـ كۇنى ماكىت اۋدانىنىڭ ”دولان ەستەمەلەرى“ قاقپاسى الدىندا بۇكىل ەلدىڭ جەر ـ جەرىنەن كەلگەن ساياحاتشىلار ەرتەمەن جينالىپ، دولان مادەنيەتىن ارقالاعان وسى سالتاناتتى سالتتى كۇتۋدە. ۇزىن سىرنايدىڭ تۇنىق داۋىسى اۋەلەگەندە، اۋىر اعاشتان جاسالعان قالا قاقپاسى باياۋ اشىلىپ، ”دولاندا قوناقتاردى قارسى الۋ“ نەگىزگى تاقىرىبىنداعى قالا اشۋ سالتى رەسمي باستالدى، ادەمى كيىم كيگەن ونەرپازدار رەتىمەن شىعىپ، دولان مۇقامىنىڭ ىرعاعى لەزدە كوشەلەردى جاڭعىرتتى، شاپالاق ٴۇنى مەن كۇلكى ٴۇنى تولاستامادى. ساياحاتشى لي نا بىلاي دەدى: ”قاتتى تاڭ قالدىم! بيشىلەردىڭ ويىنى ەرەكشە تارتىمدى ەكەن، جەرگىلىكتى بۇقارانىڭ ىستىق ىقىلاسى، مەيماندوستىعى ٴبىزدى ۇيگە قايتقانداي سەزىمگە بولەدى، مىنە بۇل دولان مادەنيەتىنىڭ ەڭ اسەرلى بەينەسى“.

وزگەرىستى دالەل ەتتى

مادەنيەت پەن ساياحات تەڭ گۇلدەنىپ، حالىقتى بايىتۋ كارتيناسىن سالدى

70 جىلدىق دامۋ وزگەرىسى مادەنيەت پەن ساياحاتتى توعىستىرۋ امالياتى بارىسىندا كوزبەن كورۋگە بولاتىن باقىت كارتيناسىنا اينالدى. كەزىندەگى شەت ـ شالعاي قىستاقتاردا ساياحات ارقىلى تىڭ تىرشىلىك جارىققا شىقتى، ٴداستۇرلى ونەر كىرىستى ارتتىرۋدىڭ ”التىن كىلتىنە“ اينالدى، ٴار ۇلت بۇقاراسى مادەنيەت پەن ساياحاتتى دامىتۋ بارىسىندا جەتىستىكتەردەن بىرگە يگىلىكتەندى.

حوتان تۋانچىڭ سىندى كەزىندە «كەپتەر كوشەسى» دەپ اتالعان وسى كونە كوشە بەيجيڭنىڭ شينجياڭعا كومەكتەسۋ بويىنشا قولداۋىندا، ٴبىر تۇتاس جوبالاۋ جانە وزگەرتۋ ارقىلى شىت جاڭا تۇسكە ەندى: گۇلدى كەرپىشتى داۋال، اعاش ويمالى ەسىك ـ تەرەزە، توپىراق قوڭىر ٴتۇستى قاڭىلتاق كەرپىش، كۇمبەزشە اشىق تەرەزە... ٴارى ”ايۋاڭ“ ۇلگىسىندەگى ەرەكشە تۇرعىن ٴۇي قۇرىلىسى ساقتالىپ، ٴارى لاشىقتى اۋماقتار باۋ ـ باقشا ۇلگىسىندەگى كوشە اۋماعىنا وزگەرتىلىپ، ٴداستۇر مەن وسى زاماننىڭ توعىسۋىنىڭ، ساۋدا مەن ساياحاتتا تەڭ يگىلىككە كەنەلۋدىڭ وزگەشە تارتىمدىلىعى ايگىلەندى. ”بۇرىن بۇل جەردە قوقىر ـ قوقسىق جەلمەن ۇشىپ، لاس سۋ بۋلانىپ جاتاتىن. كىشكەنە كەزىمدە كەپتەر كوشەسىنىكىمىن دەسەم بولعانى، ساباقتاستارىم مەنى كەلەمەجدەيتىن“. تۋانچىڭدىقتار ٴدامدى تاعامدار اسحاناسىنىڭ جاۋاپتىسى سۇبي ٴمايپاحۇن بىلاي دەدى: ”قازىر اسحانامىز ينتەرنەتتە تانىمال اسحاناعا اينالدى، ساۋدا جاقسى كەزدە ٴبىر كۇندىك ساۋدا سومامىز 7000 يۋانعا جەتەدى“.

قالاداعى وزگەرىستەر دە ەرەكشە. ٴۇرىمجى قالاسى شۇيموگوۋ رايونىنا ورنالاسقان تيانشان ميڭيۋەچىڭ، بوس تۇرعان زاۆود ۇيلەرىنەن وزگەرتىلىپ سالىنعان ينتەرنەتتە تانىمال وسى جاڭا جەر بەلگىسى دەمالىس كەزىندە ”جىبەك جولى ويىندارى“ مەملەكەت مەرەكەسى سالتاناتىن ۇسىندى. 10 ـ ايدىڭ 1 ـ كۇنىنەن 10 ـ ايدىڭ 8 ـ كۇنىنە دەيىن ەلىتە سەزىنۋ ۇلگىسىندەگى 6 ۇلكەن نەگىزگى تاقىرىپتىق تەاتر، 10 نەشە رەتكى تارتىمدى كونسەرت ٴنومىرى، 20دان استام قىزىقتى ىقپالداستىق ويىنى، سونداي ـ اق وتكەلدەن ٴوتۋ تەاترى سياقتىلاردى شىعارىپ، دىبىس، جارىق، ساعىم سياقتىلاردان جىبەك جولىنىڭ ساۋلەتتى كورىنىسىن قايتا ايگىلەپ، قالىڭ قالا تۇرعىندارى مەن ساياحاتشىلارعا ”توتەنشە ۇزاق جالعاسقان“ ساياحات سەزىنۋىن سيلادى. باتىس بولىك جوسپارىنىڭ ەرىكتىسى سۇن جىڭحۇي كونسەرتتى كورگەننەن كەيىن تەبىرەنە بىلاي دەدى: ”وقۋلىقتاعى تاريح كوزبەن كورىپ، قولمەن ۇستارلىق بىلىمدەرگە اينالىپتى، مىنە بۇل ەڭ جاقسى مادەنيەتتى جالپىلاستىرۋ سانالادى“.

”بۇل مەنىڭ شينجياڭعا 3 ـ رەت كەلۋىم، ٴار جولى جاڭا وزگەرىستەردى كورەمىن“. بەيجيڭنەن كەلگەن ساياحاتشى جاڭ جۇنفا بىلاي دەدى: 10 جىلدىڭ الدىندا شينجياڭعا تۇڭعىش رەت كەلگەن كەزىمدە ٴىشىنارا كورىنىس وڭىرلەرىنىڭ نەگىزدىك قۇرىلعىلارى ٴالى كەمەلدى ەمەس ەدى، قازىر قاتىناس اناعۇرلىم قولايلى بولىپ قانا قويماي، كورىنىس وڭىرلەرىنىڭ قىزمەت وتەۋى دە اناعۇرلىم ەتەنە بولدى، ”اسىرەسە، بيىل كوپتەگەن كورىنىس وڭىرلەرى 70 جىلدىق دامۋ جەتىستىكتەرىن ايگىلەۋمەن توعىسىپ، بىزگە ساياحات بارىسىندا شينجياڭنىڭ دامۋ وزگەرىسىن سەزىندىردى، مۇنداي ٴتاسىل ەرەكشە جاقسى ەكەن“.

قاتىناس توسىلۋىنان جولدىڭ ىركىلىسسىزدىگىنە، كورىنىستىڭ كوركەمدىگىنە دەيىن، مادەنيەتتىڭ كومىلىپ قالۋىنان بەيزاتتىق مۇرالاردى جانداندىرۋعا دەيىن، ىشەر اس، كيەر كيىمگە جارىماۋدان مادەنيەت ـ ساياحات ارقىلى حالىقتى بايىتۋعا دەيىن مەملەكەت مەرەكەسى، جۇڭچيۋ دەمالىسى كەزىندەگى شينجياڭنىڭ مادەنيەت ـ ساياحات بازارىنداعى دۋماندى كورىنىستەردىڭ بارلىعى 70 جىلدىق دامۋ جەتىستىكتەرىنىڭ جاندى تۇسىندىرمەسى. تابيعات كورىنىسى مەن مادەنيەت قورى توعىسقاندا، دامۋ جەتىستىكتەرى حالىق تۇرمىسى باقىتىمەن توعىسقاندا، شينجياڭ مادەنيەت ـ ساياحاتتى قالام ەتىپ، جاڭا ٴداۋىر كارتيناسىندا ىنتىماقتى دا جاراسىمدىلىقتىڭ، گۇلدەنىپ ـ كوركەيۋدىڭ، باي ـ باقىتتىلىقتىڭ جاڭا تاراۋىن جازۋدا.